Op deze dagen mis ik de schoonheid van paasverhalen. Hoe mooi waren het lijden, de dood, het wenen van Maria en de wederopstanding. Zeker in vergelijking met de toch tamelijk afgezaagde geboorte en kraamvisite rond kerst. Het meest genoot ik evenwel van dat andere paasverhaal, de uittocht uit Egypte. Wat een geweldig spektakel was dat. Vooral de tiende plaag die God over de onwillige Egyptenaren uitstortte sprak tot mijn verbeelding. In het holst van de nacht ging Hij door Egypteland en doodde alle eerstgeborenen van mensen en beesten, behalve in de huizen waar, zoals Hij de joden had opgedragen, het bloed van een lam op de deurposten was gesmeerd. Dat zal die Egyptenaren, en dan met name hun farao, leren zich te voegen naar de wil van God.
Het verhaal leek op een andere favoriet, dat van de stad Sodom, die samen met Gomorra gelegen was in het vruchtbare, rijke gedeelte van Kanaän. Die overvloed maakte de bewoners slecht. Ze leefden onmatig en praktiseerden vrije en tegennatuurlijke seks. Na er een kijkje te hebben genomen verwoestte God Sodom en Gomorra met een allesverzengende vuurzee. Wie niet naar de Waarheid leeft, zal door zijn eigen slechtheid sterven. Ik vond het fascinerend.
(Mocht je iets meer van dit enthousiasme willen begrijpen lees dan Jan Wolkers’ ontroerende essay Op de vleugelen der profeten.)
Death of the Firstborn - Alma Tadema
De Noors-Nederlandse logicus Else Barth, de Britse neopositivist Bertrand Russell en de Franse hedonist Michel Onfray tonen in hun analyses aan dat dergelijke Bijbelverhalen, naast een dramatische inhoud, een kennisstructuur overdragen. Met andere woorden, Bijbelse verhalen leren wat waarheid is, wat kennis is, hoe goed tegenover kwaad staat, en hoe je als mens tot oordelen hierover komt. De belangrijkste structurerende elementen, die zowel door Barth, Russell als Onfray beschreven worden, zijn:
(1) Er is slechts één, Goddelijke, waarheid. De Waarheid.
(2) Deze waarheid wordt door profeten verkondigd (maar zij prediken voor dovemansoren).
(3) Als mensen zich niet voegen naar die Waarheid, dan roepen ze plagen, rampen en vernietiging over zichzelf af.
(4) Het verschil tussen Goed en Kwaad is niet gradueel, maar radicaal. In de woorden van Onfray, het Goddelijke Goede zal triomferen over het Kwaad van lichamelijke begeerte, onmatigheid, vlees, genot, hartstocht en andere sentimenten.
Deze vier elementen structureren binnen het Christendom het denken van leken, de clerus, filosofen en wetenschappers. En, zo betogen Barth, Russell en Onfray, deze kennisstructuur nestelt zich steviger in mensen en culturen, dan de mythische inhoud van de Bijbel. Mensen die afscheid nemen van de verhalen van het Christendom, blijven hardnekkig, zij het onbewust, aan deze kennisstructuur vasthouden.
Damiaan Denys is een, bijna perfect, voorbeeld van dit proces van secularisatie met behoud van kennisstructuur. Hij heeft weliswaar afscheid genomen van het katholicisme, maar zijn denken is nog altijd doordrenkt van de leerstellige structuur van Waarheid, Plagen, Sodom en Gomorra.
Er is de laatste tijd teveel van Denys verschenen om hier op te nemen. Daarom beperk ik mij tot een vraaggesprek dat Arjan Visser met hem had (Volkskrant van 4 april 2020) en een stuk (in het NRC Handelsblad van 11 april 2020) waarin Denys vier van zijn doctrines nader uitlegt.
(1) Er is slechts één, Goddelijke, waarheid. De Waarheid.
Denys onderschrijft dit letterlijk: “[W]aar ik aan vasthoud, is een geloof in de waarheid. Het is een realiteit die zelden tevoorschijn komt, maar er altijd is en waar je niet omheen kan. Het zijn bepaalde wetmatigheden en tenden[s]en. […] Ik was als student al op zoek naar de waarheid. De waarheid, die voor mij verborgen werd gehouden. Ergens lag dat ene boekje, ergens was die ene tekst, ergens stonden die paar zinnen waarin alles duidelijk werd gemaakt.”
(2) Deze waarheid wordt door profeten verkondigt.
Denys: “Omdat de onzekerheid waarin we nu leven zó groot is dat niemand er een antwoord op kan geven, construeren mensen wat de Franse psychoanalyticus Jacques Lacan le sujet supposé savoir noemde: het subject dat verondersteld wordt alles te weten. […] Lacan had het over de analyticus.” In de coronacrisis is Denys die analyticus, le sujet supposé savoir, die in staat is tot een “transcendente visie die de mens van vandaag overstijgt”. En, dankzij zijn transcendentie, zijn Goddelijke blik, kan hij prediken
(3) hoe mensen door hun minachting voor de Waarheid over zichzelf plagen, rampen en vernietiging afroepen.
“Het coronavirus is een waarheid. Het is een gezonde correctie op onze megalomane levensstijl, een tik van de Schepper, de natuurwet, een homeostase – of welke begrippen je daar ook voor zou willen gebruiken. Het is niet toevallig dat het nu komt. Als je kijkt naar de globalisering, hoe we eindeloos de wereld overvliegen, hoe we ons verhouden tot het eten van dieren, hoe alles vermarkt wordt, dan is de logische consequentie dat er een keer gecorrigeerd moet worden.” En hij vervolgt: “Het [Covid-19 virus] velt een vonnis over onze gezondheid. […] Maar je kunt niet zeggen dat het virus oneerlijk is. Het virus lijkt gemiddeld genomen vrouwen en kinderen te sparen. […] Het virus stelt iets aan de kaak: ons mateloze consumeren en onze wilde rit over de aardbol. We nemen dan dit virus mee. Dat is de schuld van ons gedrag. Het virus dwingt om daar op een andere manier naar te kijken.” Het virus is een Goddelijke plaag, en zeker niet de laatste, want profeet Denys predikt tegen dovemansoren: “[T]óch zullen hebzucht, een hang naar luxe en egoïsme na verloop van tijd de kop weer opsteken waarna een nieuwe tik nodig is. We maken continu dezelfde fouten. De mens is en blijft een simpel, hardleers wezen.”
Gelukkig kent de profeet Denys ons, onze domheid, en kan hij ons wijzen op
(4) het Kwaad van onze lichamelijke begeerte, onmatigheid, vlees, genot, hartstocht en andere sentimenten.
Denys: “Het succes van het virus wordt veroorzaakt door onze stijl van leven: Wie te veel gerookt, gegeten of gedronken heeft, gaat er het eerst aan."
"We eten alles op wat we zien. We consumeren mateloos. Als je zomaar allemaal beesten gaat opvreten, dan loop je meer risico besmet te raken."
"We redeneren vanuit ons sentimentele zelf."
"We hebben een megalomane levensstijl."
"Onkuis, dat is voor mij: seksuele gemeenschap hebben met iemand terwijl je een verbond met een ander bent aangegaan. Dat zal uiteindelijk tot destructie leiden.”
Goddank heeft de profeet zelf in zijn transcendente Verlichting de overvloed ver achter zich gelaten: “Seks is bedoeld voor die ene, voor de vrouw met wie ik ben getrouwd. [...] Laatst betrapte ik me erop dat ik steeds meer spullen weg ging doen. Wat zou dat zijn? Misschien wel het besef dat ik minder nodig heb om een voller leven te leiden.”
Aldus wordt Denys door zijn door-en-door Christelijke kennisstructuur gedwongen ons te analyseren als inwoners van Sodom en Gomorra. Dat Damianisme predikt hij vol vuur. Hij zal gegarandeerd podia en volgers krijgen, want zijn leerstellingen bieden juist dankzij die structuur duidelijkheid en troost aan een wereld die slechts in naam geseculariseerd is.
Ondertussen zit mijn eerstgeborene in quarantaine thuis. Hij werkt in de zorg, en is daar besmet geraakt met het Covid-19 virus. Mijn schuld. Ik heb verzuimd de deurposten in te smeren met lamsbloed.