Een tekenfilm in perspectief

Als we een kaart maken van Amsterdam en daarop in kleur (van blauw voor weinig, tot rood voor veel) aangeven hoeveel geweldsdelicten in een wijk plaatsvinden dan krijgen we ongetwijfeld een beeld van de stad dat veel agenten zullen herkennen. En wellicht staan er zelfs voor politieagenten onverwachte hotspots op. Zo kan een wijk waarvan ze dachten dat het er wel meeviel toch dieprood op de kaart verschijnen. Of omgekeerd, een wijk die traditioneel wordt bestempeld als probleemgebied, kan mee blijken te vallen. Biedt de delictskaart de waarheid over Amsterdam? Is Amsterdam een criminele stad waarin je in bijna geen enkele wijk veilig over straat kunt? Is criminaliteit het belangrijkste kenmerk van Amsterdam? Nee, driewerf nee. De kaart is een filter dat door informatie weg te laten en informatie op een bepaalde manier weer te geven een perspectief op Amsterdam mogelijk maakt. Dat perspectief kan kloppen of niet, waardevol zijn of niet. De rode hotspots kunnen goed zijn aangegeven of niet. En in die zin kan de kaart waar zijn of niet. Maar dat sluit niet uit dat er andere perspectieven op Amsterdam mogelijk zijn die aspecten naar voren halen die deze kaart achterwege laat. Zo is er voor makelaars een vergelijkbare kaart. Daarop staat de prijs per vierkante meter woonoppervlakte in kleur aangegeven. Blauwe plekken zijn goedkoop, rode plekken peperduur. Biedt deze prijskaart dan de waarheid over Amsterdam, enzovoort? Ook niet natuurlijk. De prijskaart is een alternatief perspectief. Het filtert de mogelijke informatie over Amsterdam op een andere wijze. Wat de prijskaart weergeeft is reëel, maar interessant om andere redenen dan de delictskaart. Wat betekent kennis hebben over Amsterdam? Uiteraard niet het kennis hebben van een enkel perspectief. Als dat zo zou zijn, dan is Amsterdam een crimineel dure stad, en verder niets. Het wordt al spannender als iemand in staat is de prijskaart en de delictskaart over elkaar te leggen. Hoe verhouden huizenprijzen en geweldsdelicten zich tot elkaar? Is daar een verband tussen, en wat voor verband? Of juist helemaal niet? Kennis van Amsterdam ontstaat door verschillende perspectieven naast elkaar te leggen en met elkaar te verweven. Van ieder van die perspectieven is na te gaan of ze kloppen of niet. Ieder van die perspectieven kan feitelijk waar zijn of niet. Ieder van die perspectieven kan een waardevolle blik bieden op de hoofdstad, of niet. Maar geen van die perspectieven geeft dé waarheid over Amsterdam. Een dergelijke waarheid bestaat niet, niet zolang er nog een mogelijkheid is dat iemand met een nieuw perspectief op de proppen komt. Relativisme en perspectivisme worden vaak ten onrechte aan elkaar gelijk gesteld. Relativisten beweren dat iedereen, of iedere cultuur of subcultuur, zijn eigen waarheid heeft. Dat is uiteraard onzin. De prijskaart van Amsterdam klopt of klopt niet, en je kunt geen geld terugvragen op grond van een verkeerde kaart. Relativisten doen alsof niet alles zien hetzelfde is als niets zien. Als we oordelen, als we zeggen wat we van Amsterdam vinden, dan zien we niet alles. Daarom moeten we open blijven staan voor perspectieven die we niet kennen. Maar wat we wel zien kan al dan niet kloppen en al dan niet waardevol zijn, en omdat we geen andere relevante perspectieven kennen is ons oordeel voorlopig daarop gebaseerd. De door Ehsan Jami aangekondigde tekenfilm is een perspectief op Koran en islam. We kunnen bij dat perspectief twee vragen stellen. De ene vraag is relevant. Klopt het perspectief feitelijk en is het waardevol? Het voorproefje dat Jami in Netwerk van gisteravond liet zien bevatte een scene waarin de profeet Mohammed met zijn 9-jarige vrouw Aisja richting moskee loopt om daar geslachtsgemeenschap met haar te hebben. Ik ken de Koran niet, maar geleerden moeten gemakkelijk uitsluitsel kunnen geven of dit beeld overeenstemt met de tekst of niet. In de scene is Mohammed te zien met een erectie en is op de moskee een hakenkruis geschilderd. Die beide elementen lijken mij toevoegingen van Jami, bedoeld om ons op een bepaalde manier naar deze scène te laten kijken. Mohammed als een smeerlap en de moskee als een plek waar geestverwanten van het nazisme samenkomen. Ieder moet voor zich maar uitmaken of deze elementen een waardevolle uitbreiding van haar of zijn perspectief zijn. Echter, Jami moet niet zeggen: “Dit zijn feiten en als feiten kwetsend zijn daar kan ik niets aan doen.” Ik wil Jami’s recht op meningsuiting te allen tijden verdedigen, maar wat mij betreft moet hij de term ‘feiten’ reserveren voor feiten, anders trekt hij deze toch al lastige discussie nog verder in het relativistische moeras. De niet relevante vraag is of Jami’s tekenfilm dé waarheid over moslims en islam biedt. Nee, uiteraard niet. Het is een van de mogelijke perspectieven. De film legt ongetwijfeld de vinger op criminele plekken in de Koran, maar daarmee is de islam geen crimineel geloof. Net zoals Amsterdam slechts een criminele stad is in de ogen van hen die alleen de delictskaart kennen, zo is de islam slechts een crimineel geloof in de ogen van hen die alleen naar Wilders en Jami kijken. Aan de andere kant, net zoals we onze ogen nooit moeten sluiten voor de wijze waarop geweldsdelicten de mooiste stad van Nederland kunnen ontsieren, zo moeten we onze ogen ook niet sluiten voor de criminele aspecten van de islam, of wat voor religie dan ook. Daarom hebben wij het recht op vrijheid van meningsuiting in de grondwet staan, en daarom mag ook deze film worden uitgezonden, als Jami dat wil.